Te ū ki te Tiriti o Waitangi
E whakanui ana te rōpū Pirihimana i te mana o te iwi Māori, o te tangata whenua. E tino ū ana hoki ngā Pirihimana ki ngā āhuatanga o te Tiriti o Waitangi, te pukapuka taketake o Aotearoa.
E toru ngā huarahi matua e whakatinana ai ngā Pirihimana i te Tiriti.
Upoko Tuatahi (Kāwanatanga)
- Te whakapiki i ngā pūmanawa o te rōpū Pirihimana ki te whakatutuki i ngā take Māori, i runga anō i ngā here o te hoa Tiriti e ngākaunui ana, e piripono ana ki ōna whakaritenga.
Te Upoko Tuarua (Te Tino Rangatiratanga)
- Te tuku wāhi ki ngā iwi kia whakatau take e pā ana ki te iwi Māori. Te whakawhanaunga me te tāngata whenua, e mahi tahi ai te rōpū Pirihimana me te iwi ki te whakaheke i ngā hara, me te takakino tangata i waenga i ngā hapori Māori.
Te Upoko Tuatoru (Te Ōritetanga)
- Te whakawātea i te ara mō te Māori kia tika te whakawā, kia ōrite tonu te noho i mua i te ture.
Te whakangungu ki ngā tikanga Māori me te kawa
He mea āta ako ngā Pirihimana i te aroākapa o ngā mahi, ki ngā tikanga Māori me te kawa. Ka tīmata tēnei akoranga i te Kāreti Roera Whakangungu i ngā Pirihimana o Aotearoa e ākona ai ngā tauhou:
- Mō te ū o te rōpū Pirihimana ki te iwi Māori me te Tiriti o Waitangi – me te take i noho ai te Tiriti hei kaupapa taketake mō te rōpū Pirihimana, he aha hoki tōna whāinga take ki a rātou hei Pirihimana
- te whakahua tika i Te Reo
- ngā tikanga matua ina whakapā ngā pirihimana ki te whānau pani, i ngā wā o te aituā.
Tērā anō hoki ngā whakangungu hōhonu kē atu mā ngā kaimahi matua ina hoki mai ki te Kāreti Roera Whakangungu i ngā Pirihimana mō ngā akoranga whāiti.
Te whāinga wāhi o ngāi Māori ki ngā mahi pirihimana
Te Tira Kaupapa Māori
He rōpū kaumātua, kuia tō te Commissioner of Police, e hui tahi ai ia ki te whakawhitiwhiti whakaaro mō ngā take e pā ana ki te iwi, me ngā take o te wā. Te ingoa o te rōpū ko te Tira Kaupapa Māori a te Commissioner. Hei ārahi tēnei rōpū i te rautaki mahi pirihimana e pā ana ki te Māori, hei matapaki hoki i ngā whakamaherehere e tika ana, mō ngā take o te wā. Nā te Tira Kaupapa Māori nei i hua te kaupapa Te Huringa o Te Tai, me te āwhina mai anō a te rōpū Pirihimana. Ka noho te rōpū nei rōpū whakaū i te mana, hei whakatikatika hoki i te whakatinanatanga o te rautaki.
Ko ngā mema o te Tira Kaupapa Māori i tēnei wā ko:
- Selwyn Parata
- Tā Mark Solomon
- Harry Mikaere
- Koroneihana Cooper
- Kahurangi Iritana Tawhiwhirangi
- Tākuta Toby Curtis
- Naida Glavish
- Dick Shepherd
- Tākuta Kara Puketapu
Ngā Poari Māori Tohutohu ā-Rohe
Kei ia takiwā tāna Poari Māori Tohutohu ā-Rohe, kei roto nei ngā kanohi o ngā iwi o te rohe. Hei āwhina ngā Poari i ngā kaihautū pirihimana, mō ngā rautaki me ngā take e tika ana i tō rātou takiwā.
Te Kaupapa Wātene Māori
Ko te kaupapa o Ngā Wātene Māori he kawenga ngātahi i waenga i te Puni Kōkiri me te Rōpū Pirihimana. Ka whakarite whakangungu tautoko hoki te kaupapa nei mā ngā wātene Māori, e piki ake nei te tokomaha, i Aotearoa.
Ka whai wāhi ngā wātene Māori ki te huhua o ngā mahi pēnei i:
- te pēhi i te hīanga me te whakamārie i ngā raruraru
- te tiaki i te rangatahi
- te whakahaumaru i ngā hui nunui, i ngā wāhi tūmatanui, te hīkoi i te tiriti
- te hīkoi haere i waenga i te tangata i ngā pāparakāuta
- ngā toronga tangata i ngā hōhipera
- Te tae ā-tinana ki ngā kōti me te tautoko anō hoki.
Ki te hiahia koe kia uru koe ki ngā wātene, peka atu ki te pae tukutuku o Te Puni Kōkiri ki te kimi i tō kaiwhakarite wātene Māori ā-rohe.
Ngā whāinga wāhi ki te rangahau
E hiahia ana ngā Pirihimana o Aotearoa ki te mahi tahi me te hunga e hiahia ana ki te kawe rangahau mō ngā kaupapa kei roto nei te Māori mō (engari kāore e herea ana ki ēnei anake):
- ngā hōtaka whai hua mō ētahi momo hara motuhake (inā koa, te whānako taonga i ngā toa)
- te kimi kaimahi, te pupuri me te whakatairanga i te hunga Māori i roto i te rōpū Pirihimana
- te noho mai o ngā momo iwi maha i waenga i te pūnaha whakawā hara
- te noho whanaunga o te iwi Māori me ngā Pirihimana
- te whakamārama i ngā tauira mō te takakino tangata me ngā hara i waenga i te Māori
- te hora ratonga ki ngā tāngata Māori i tūkinotia, ki te hunga Māori hoki i hara
- te whāinga hua o ngā kōkiri hei kaupare i te takakino me te hara i waenga i te iwi Māori.
Mō ētahi atu kōrero tirohia ngā whakaritenga tono rangahau Pirihimana o Aotearoa.
For more information about research with Police:
P (04) 474 9465 | E research@police.govt.nz